გაზაფხულის პირველი დღეები იყო. აი ისეთი, ამინდი რომ ნელ-ნელა თბება და ჩიტების ჭიკჭიკი სულ უფრო ხშირად ისმის. სკოლიდან დავბრუნდი. მამა სახლში დამხვდა. გამიკვირდა, რადგან ამ დროს სამსახურში არის ხოლმე. გაოცებულმა ვკითხე თუ რატომ იყო ამ დროს სახლში. შენ გელოდებოდი, რადგან ძალიან საინტერესო და ამავდროულად საამაყო ამბავი უნდა გითხრაო, მიპასუხა.
„ შენი დიდი ბებია, რომლის შესახებ მთელი შენი ბავშვობა ისმენდი, დემოკრატიული გზით არჩეული პირველი მუსლიმი ქალია მსოფლიოში, რომელიც პარლამენტში მოხვდა“. ეს ამბავი ისტორიკოსმა ირაკლი ხვადაგიანმა არქივში მუშაობისას აღმოაჩინაო. შემდეგ, ფურცელი მომაწოდა, რომ წამეკითხა.


“…აღსანიშნავია ერთი ფრიად სამხიარულო მოვლენა; ხმოსანთა რიცხვში შედის ყარაიაზის ოლქიდან წამოყენებული მუსულმანელი ქალი, პარი-ხანუმ სოფიევი. პირველი საერობო ყრილობა დაინიშნა 2 დეკემბერს…”
ქართული პრესა, 1918 წელი

წაკითხვის შემდეგ ფიქრებში ჩავიძირე. მაშინ, როდესაც ევროპის განვითარებულ ქვეყნებში ქალებს ხმის მიცემის უფლებაც არ ჰქონდათ, საქართველოში ეროვნებით აზერბაიჯანელი, მუსლიმი ქალი რომელიც არაინტეგრირებულ სოფელში ცხოვრობს არჩევნებში კენჭს იყრის და როგორც დამოუკიდებელი კანდიდატი იმარჯვებს. ამ მოვლენას კი პრესა დიდი სიამაყით აშუქებს. ამ ფაქტმა კიდევ ერთხელ დამარწმუნა, როგორი მრავალფეროვანი და ტოლერანტია ჩვენი ქვეყანა. ასეთი ამბების გამო მიყვარს ჩემი სამშობლო.
რამდენიმე ხნიანი დუმილის შემდეგ, მამამ საუბარი განაგრძო: „ჩემი ოცნებაა, შენს დიდ ბებიას დაემსგავსო. მინდა, განათლებულ და სრულფასოვან მოქალაქედ ჩამოყალიბდე და შენი ადგილი იპოვო საზოგადოებაში“. ამ სიტყვების გაგონებისას, დავიმორცხვე, მაგრამ აზრს მალევე ჩავწვდი, მამას დავეთანხმე, მას კი სახეზე კმაყოფილი ღიმილი დასთამაშებდა. მაშინ, მეათე კლასში ვსწავლობდი, მიზანდასახული ყოველთვის ვიყავი, მაგრამ ამ ფაქტის შემდეგ, თითქოს მეტი პასუხისმგებლობა ვიგრძენი.

ბავშვობიდან მე და ჩემს ძმას ძალიან გვაინტერესებდა ჩვენი წინაპრების ისტორია. ბაბუას და ბებიას ვთხოვდით მათი ისტორიების მოყოლას. საღამოობით ბუხართან ვისხედით და სიამოვნებით ვუსმენდით მათ საუბარს. ბაბუა გვიყვებოდა, რომ ფარიხანუმი ძლიერი და გავლენიანი ქალი იყო, მისი სიტყვა სოფელში გადამჭრელ ფუნქციას ასრულებდა. სიმამაცისა და სტერეოტიპების დამსხვრევის გამო მას სოფელში „კაცი უწოდეს“. იგი არა მარტო ჩვენზე ზრუნავდა, არამედ ყველა იმ ადამიანზე ვისაც დახმარება სჭირდებოდა. ბაბუა მასზე ისეთი სიამაყით საუბრობდა, ეტყობოდა თავადაც ძალიან მოსწონდა ფარიხანუმის მეამბოხე ხასიათი. საკუთარ ქალიშვილსაც(მამიდაჩემს) ფარიხანუმი დაარქვა. ბაბუა რომ ჩვენი წინაპრების შესახებ გვიყვებოდა, პატარა ვიყავი და სახელებს ვერ ვიმახსოვრებდი. ამიტომაც გადავწყვიტე ეს გენეტიკური ხე გამეკეთებინა ფურცელზე. ამ ფურცელში ჩვენი დიდი ბებიის სახელის გვერდით ფრჩხილებში მიწერია „კაცი ფარი“ ანუ სახელი, რასაც ფარიხანუმს ეძახდნენ.

დღეს, ჩემი ოჯახი ყარაჯალაში ცხოვრობს. ფარიხანუმიც სწორედ ამ სოფელში დაიბადა,1884 წელს. სოფიევების ოჯახი მრავალშვილიანი ყოფილა. ფარიხანუმს მშობლები მალე გარდაეცვალა, ამიტომ ოჯახის პასუხისმგებლობა და ობოლი და-ძმების მოვლა მას დაეკისრა. ბაბუა გვიყვებოდა , რომ ის არა მხოლოდ ოჯახის წევრების, არამედ სოფლის ამბებსაც აგვარებდა. ძირითადად, კაცების წრეში დადიოდა, ჩიბუხს ეწეოდა და კრაილოსანს ატარებდა. მიუხედავად მაშინ არსებული სტერეოტიპებისა, ფარიხანუმს განსაკუთრებულ ანგარიშს უწევდნენ. მეტიც, ყველას მისი იმედი ჰქონდა და მისი სიტყვა გადამწყვეტი ყოფილა. სოფლის უხუცესებს ის დღესაც ახსოვთ. კაცები მასზე დიდი მოწიწებით საუბრობენ, ქალებს კი ეამაყებათ მისი გამბედაობა. 97 წლის ფარიდა ხალილოვაც ერთ-ერთი მათგანია.ამას წინათ, მე და ჩემი ძმა მასთან მივედით რომ ჩვენი დიდი ბებიის ამბავი მოგვესმინა. სოფლის უხუცესი გვიყვებოდა თუ როგორი სისასტიკით მოექცა ფარიხანუმის ოჯახს საბჭოთა კავშირი. ხუთი ძმა საბჭოთა რეჟიმს ემსხვერპლა და ფარიხანუმს მუდმავად უწევდა ბრძოლა ახლობლების გადასარჩენად. მის ერთადერთ გადარჩენილ ძმას მოსკოვმა სიკვდილი მიუსაჯა. ფარიხანუმმა მოსკოვთან მოლაპარაკებები აწარმოა და ამით ძმას სიცოცხლე გაუხანგრძლივა. უხუცესმა გვითხრა, რომ ობლად დარჩენილ ძმისშვილებზე ზრუნვაც მას დაევალა. ამ ამბავის შემდეგ, სოფელს მეტი ნდობა გაუჩნდა მის მიმართ. გვიყვებიან, რომ ის სიტყვით ხშირად გამოდიოდა, ხალხს მოუწოდებდა განვითარებისა და ინტეგრაციისკენ. მუდამ დაკავებული იყო საქმით, ამიტომაც საკუთარი ოჯახი არასდროს შეუქმნია.

ალბათ, ყველასთვის საინტერესოა, თუ როგორ მოხვდა იგი პარლამენტში. 1918 წელს საქართველოში პირველი რესპუბლიკა ყალიბდებოდა. პირველი პარლამენტის დასაკომპლექტებლად არჩევნები ჩატარდა. სწორედ ამ არჩევნებში ყარაიაზის (გარდაბანი) ოლქიდან დამოუკიდებელ კანდიტადად კენჭს იყრის 34 წლის მუსლიმი ქალი, ფარიხანუმიც. იგი არცერთი პარტიის წევრი არ არის, მაგრამ, ხმათა უმრავლესობით იმარჯვებს. პარლამენტში შესვლის შემდეგ ის უფრო აქტიურად ერთვება თემის განვითარებაში. იწყებს ქველმოქმედებას. თანასოფლელებს განათლების მიღებაში ეხმარება. ამ პერიოდში, სოფლიდან ორი გოგონა მიჰყავს ქალაქში სასწავლებლად და მათ თბილისში საკუთარ სახლში აცხოვრებს. სწავლის დასრულების შემდეგ, გოგონები სოფლის სკოლაში იწყებენ მასწავლებლად მუშაობას. როგორც ჩანს, ფარიხანუმი ქალების გასაძლიერებლად და საკუთარი სოფლის ინტეგრაციისთვის იბრძოდა. ერთ-ერთი მთავარი საკითხი რომელიც ფარიხანუმმა სოფლისთვის გააკეთა, რკინიგზის აშენება იყო. იმ დროს მატარებელი სოფელ ყარაჯალაში არ ჩერდებოდა, შესაბამისად, სოფლის მოსახლეობას უჭირდა ქალაქში ჩასვლა. ფარიხანუმი ბანკიდან სესხს იღებს და სოფელში რკინიგზის სადგურს აშენებს.

ჩემი ძმა, ისმაილ სოფიევი სწორედ რკინიგის აშენების ამბავს იხსენებს. იგი ფარიხანუმის ისტორიას დეტალურად იკვლევს და აპირებს მასზე წიგნი დაწეროს.

ფარიხანუმი, 1953 წელს, 69 წლის ასაკში გულის შეტევით საკუთარ სახლში გარდაიცვალა. მისი გარდაცვალება სოფლისთვის დიდი დარტყმა იყო. ის ჩვენს სოფელში დაკრძალეს.
მას შემდეგ, რაც ისტორიკოსმა ირაკლი ხვადაგიანმა საკუთარი აღმოჩენით ჩემი დიდი ბებიის ისტორიას ახალი სიცოცხლე შესძინა, ამ ამბის გასაშუქებლად, ხშირად ჩამოდიან ჟურნლისტები. საქართველო დამოუკიდებლობის 100 წელს აღნიშნავდა, როდესაც ფარიხანუმის ამბავი პირველად გაშუქდა. ამიტომაც, შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის აპარატმა ფარიხანუმის საფლავს რესტავრაცია გაუკეთა. დღეს მემორიალს ხშირად ჰყავს სტუმრები.
ფარიხანუმ სოფიევას კვალი ნათლად ჩანს როგორც საქართველოში ასევე აზერბაიჯანში. მიხარია, რომ მისი შთამომავლები ისეთივე დიდ ყურადღებას აქცევენ განათლებას, როგორც თავად ფარიხანუმი.
აი, ასეთია ამბავი ჩემი დიდი ბებიისა...